در حقوق مدنی ایران و فقه امامیه یکی از مهم‌ترین شرایط صحت و تحقق وقف، قابل تسلیم و قابل قبض بودن مورد وقف است. این شرط در قوانین ایران به‌صورت مشخص آمده و در فقه اسلامی نیز بحث مفصلی درباره آن وجود دارد.

📌 قابل تسلیم بودن مورد وقف — مقاله تخصصی

🧠 ۱) مفهوم «قابل تسلیم بودن» و «قبض» در وقف

در حقوق مالکیت و عقود، قابلیت تسلیم (قبض) یعنی اینکه مال وقف‌شونده باید در واقع از ید واقف خارج شود و به‌طور واقعی به موقوف‌علیه (یا شخص یا متولی) داده شود تا وقف تحقق یابد. از این جهت، قابلیت تسلیم همان شرط قبض عین موقوفه است که قانون‌گذار آن را برای صحّت وقف لازم دانسته است. (solh.ir – صلح؛ مرجع حقوقی ایران)

📌 بنابراین، اصل این است که:
➡ عین موقوفه باید قابل تسلیم و قبض باشد.
➡ اگر قابل تسلیم نباشد، وقف محقق نمی‌شود.
➡ وقتی تسلیم انجام شود، وقف واقع و نافذ می‌گردد. (solh.ir – صلح؛ مرجع حقوقی ایران)

📜 ۲) مواد قانون مدنی ایران درباره‌ی «قابل تسلیم بودن»

در قانون مدنی ایران، چند ماده مستقیماً به این موضوع پرداخته‌اند:

🔹 ماده ۵۹ قانون مدنی

«اگر واقف عین موقوفه را به تصرف وقف ندهد، وقف محقق نمی‌شود و هر وقت به قبض داد وقف تحقق پیدا می‌کند.» (solh.ir – صلح؛ مرجع حقوقی ایران)

📌 این ماده به‌صراحت شرط قبض مال موقوفه را برای تحقق وقف لازم می‌داند. تا وقتی مال تسلیم نشود، وقف واقع نمی‌شود حتی اگر لفظ وقف بیان شده باشد.

🔹 ماده ۶۰ قانون مدنی

«در قبض فوریت شرط نیست، ولی مادامی که واقف رجوع از وقف نکرده است، هر وقت قبض بدهد وقف تمام می‌شود.» (solh.ir – صلح؛ مرجع حقوقی ایران)

📌 این ماده تأکید می‌کند که فوریت قبض شرط نیست؛ یعنی لازم نیست قبض دقیقاً هنگام اعلام وقف انجام شود، اما تا وقتی مال تسلیم نگردد وقف تحقق نمی‌یابد.

🔹 ماده ۶۷ قانون مدنی

«مالی که قبض و اقباض آن ممکن نیست، وقف آن باطل است؛ لیکن اگر واقف تنها قادر بر اخذ و اقباض آن نباشد و موقوف‌علیه قادر به اخذ آن باشد، صحیح است.» (solh.ir – صلح؛ مرجع حقوقی ایران)

📌 از این ماده نتیجه می‌شود که قابلیت قبض و اقباض شرط صحت وقف است؛ اگر مال به‌طور واقعی قابل تسلیم نباشد، وقف باطل خواهد بود، مگر اینکه موقوف‌علیه (یا متولی و شخص دیگری) توان تسلیم آن را داشته باشد.

📌 ۳) تحلیل حقوقی «قابلیت تسلیم» در وقف

✔ شرط صحّت و تحقق

بر اساس قانون مدنی:

• قبض یکی از ارکان اصلی وقف است؛ تا وقفی تسلیم نشده باشد، وقف محقّق نمی‌شود. (solh.ir – صلح؛ مرجع حقوقی ایران)
• منظور از قبض: واقعاً و عملی مال در اختیار ذینفع یا متولی قرار گیرد، یعنی انتقال فیزیکی یا حقوقی صورت پذیرد. (وبلاگ حقوقي هماي شيراز)

✔ شرایط تسلیم

1. مال موجود باشد: اگر مال در دسترس نباشد (مثلاً حیوان فرار کرده یا مال مفقود باشد) و قابل تسلیم نباشد، وقف محترز نخواهد شد. (وبلاگ حقوقي هماي شيراز)
2. ذینفع یا متولی توان قبض داشته باشد: حتی اگر واقف نتواند شخصاً تسلیم کند، ولی موقوف‌علیه یا متولی توان قبض داشته باشد وقف صحیح است. (solh.ir – صلح؛ مرجع حقوقی ایران)
3. قبض باید واقعی باشد: تسلیم صوری یا بدون انتقال واقعی مال تأثیری در تحقق وقف ندارد؛ تسلیمی که باعث انتقال منافع و تصرف واقعی شود، محل اعتبار است.

✔ آثار عدم تحقق قبض

اگر واقف قبل از قبض فوت کند، وقف از لحاظ حقوقی تحقق نمی‌یابد و مال هیچ‌گاه از مالکیت او خارج نشده است. (ویکی حقوق)

🕌 ۴) نگاه فقهای امامیه و استفتائات

📌 شرط قبض در فقه امامیه

فقهای امامیه نیز قبض و تسلیم عین موقوفه را شرط تحقق وقف دانسته‌اند:
✔ بسیاری از فقها معتقدند که وقف تا زمانی که عین موقوفه به ذی‌نفع داده نشده باشد، واقع نمی‌شود. (Leader.ir)

این نظر در کتب فقهی به صورت اجمال و نظرات متعدد دیده می‌شود و در مصادر کلاسیک فقهی نیز کسانی مثل شیخ طوسی، محقق حلی و شهید ثانی بر شرط قبض برای صحّت و تحقق وقف تأکید کرده‌اند یا آن را شرط لزوم دانسته‌اند. (Leader.ir)

📌 نکته: میان فقها بحث وجود دارد که آیا قبض شرط لزوم است یا شرط صحّت؛ یعنی آیا وقف بدون قبض هم صحیح است اما ناقل مالکیت نیست، یا اینکه تا قبض واقع نشود وقف محقق نمی‌شود. ولی در عمل اکثر فقهای امامیه، قبض را شرط اصلی تحقق وقف می‌دانند. (Leader.ir)

🧩 ۵) جمع‌بندی تخصصی

📌 ۶) نتیجه نهایی

🔹 قابلیت تسلیم بودن مورد وقف یکی از شرایط بنیادین صحت و تحقق وقف در حقوق ایران و فقه اسلامی است.

🔹 قانون مدنی ایران در مواد ۵۹، ۶۰ و ۶۷، این شرط را با وضوح تمام بیان کرده و روشن ساخته که تا تسلیم و قبض عین وقوع نیابد، وقف تحقق قانونی ندارد. (solh.ir – صلح؛ مرجع حقوقی ایران)

🔹 اصولاً وقف یک ایقاع عینی است که علاوه بر ایجاب و قبول نیازمند اعمال خارجی قبض برای کامل شدن است؛ این ویژگی آن را از عقود ساده جدا می‌کند. (وبلاگ حقوقي هماي شيراز)

🔹 فقه امامیه نیز همین شرط را مورد توجه قرار داده و در فتاوا و مصادر معتبر، قبض واقعی را شرط تحقق وقف معرفی می‌کند. (Leader.ir)

هدف موقوفه فضل تلاش در جهت آموزش وقف به مردم می باشد امید است با انتشار مطالب این سایت گام مهمی در آموزش صحیح وقف به مردم در جامعه صورت پذیرد. به اینستاگرام این مجموعه مراجعه نمایید.