در این مقاله به بحث در باره موقوفه آمنه خانم می پردازیم. فتوکپی وقف نامه ای در اداره اوقاف وجود دارد که به موجب آن آمنه خانم دختر حاجی میرزا محمد شهیر به جواهری در تاریخ 1230 هجری قمری املاکی را بر اولاد خود وقف کرده است. با بررسی وقفنامه ها، روشن می شود که زنان نیکوکار نیز در وقف املاک و اموال خود، بسان مردان در طول تاریخ نقش مهمی داشته اند که در خور تحقیقمستقلی است. بدین جهت شایسته می بینم در معرفی موقوفات با تناسب به شناساندن موقوفاتی که زنان بانی آن بوده اند نیز بپردازیم،همچنان که تا کنون در حد امکان این چنین کرده‌ایم و از این پس نیز بدین شیوه ادامه خواهیم داد.
موقوفه آمنه خانم ، موقوفه اولادی و مصادیق یکی از موارد وقف خاص است که وقف خاص است که در مقالات پیشین در تعریف انواع وقف ، به بیان این گونه موقوفات پرداختیم.
هرچند وقف خاص چه بر اشخاص محصور و مشخص و چه بر اولاد واقف، شعاع برکات آن در جامعه کمتر از وقف عام است، ولی در شرع مقدس اسلام در قالب مقبولیت عمومی وقف ، دارای حرمت و اعتبار است. بررسی انگیزه های پیدایش موقوفات اولادی نکته ظریفی است که نیاز به تحقیق های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، عصبیت کیان خانواده دارد که خود می تواند معلول علت های دیگری باشد.
به طور کلی دیدگاه ها و روابط اقتصادی حاکم بر جوامع،در پیدایش اینگونه موقوفات به یقین نقش موثری دارد همچنان که موقوفات عامه نیز متاثر از این قاعده است.
هرچند که وابستگی موقوف علیهم به اینگونه موقوفات، در عمل موجب کم رنگ شدن انگیزه تلاش و فعالیت های اجتماعی آنان شده است و از طرفی استحصال درآمد، بدون نقش فعال در جوامع پویایی اجتماعی که کار و تلاش زمینه ساز عدالت اقتصادی است، غیر قابل توجیه جلوه می کند و استدلال کسانی که به اینگونه موقوفات به دید بی ارزشی می نگرند بر همین پایه استوار است، اگر انگیزه وقف های اولادی استمرار توارث منافع اموال با حفظ عین آن به کلیه اولادی که از نسل واقف بوجود خواهند آمد، باشد، که واقفین با دوراندیشی و آینده نگری خواسته اند با ممنوعیت فروش اموال وقف شده، بی نیاز مادی و اقتصادی اولاد و احفاد و ذوی الارحام خود را در طول تاریخ بیمه سازند تحقیق و مقبولیت آن در گرو شرایط ظریف و دقیقی است که واقفین در وقفنامه‌ها مقرر می‌دارند بگونه ای که اثرات مثبت آن حداقل در محدوده شرایط زندگی اجتماعی و اقتصادی اعضای خانواده روشن و متجلی گردد.
مصونیت املاک و اموال در مقابل حوادث تاریخی و اجتماعی در پوشش احکام خدشه‌ناپذیر شرعی وقف نیز از فرضیاتی است که می‌تواند از جمله انگیزه های پیدایش اینگونه موقوفات بوده باشد.
شاید بدگمانی به واقفین موقوفات اولادی که خیرات و برکات آن تعمیم گسترده و عام المنفعه ندارند به جهت اختیار و تسلط شرعی آنها بر اموال و املاک شان که شارع مقدس بر آن مهر تنفیذ زده است، منصفانه نباشد.
آنچه مسلم است احسان و خیرات نیز مانند سایر ارزش‌های اجتماعی و اشکال گوناگونی بروز می‌کند که اعتبار و اثرات وجودی آنها با هم یکسان نیستند، ولی باید بر محور فلسفه و ذات وجودی خود استوار باشند بدین سبب قاعده فقهی العقود تابعه للمقصود شکل گرفته است. و به عبارت دیگر هر عقدی دارای ذات ویژه‌ای است که اعمال و اختیارات طرفین عقد بر محور تحقق اهداف آن مشروعیت می یابد.
از اینجاست که وقف خاص در شکل اخص خود باطل است و کسی که حق همه گونه دخل و تصرف و نقل و انتقال در اموال و املاک خود دارد، نمی‌تواند آنها را بر خود، وقف کند که مفهوم فقهی آن وقف بر نفس و از موارد بارز بطلان وقف است چرا که قصد و هدف، موهوم و کاری عبث و بیهوده است.
و از طرفی عمل حقوقی ایجاب و قبول از سوی فرد واحدی در قالب یک شخصیت حقیقی نمی تواند به پیدا نماید زیرا با ماهیت عقد مغایرت دارد.
واقفه مورد نظر، یعنی آمنه خانم این املاک را وقف کرده است:
1- پانزده سهم و پنج من از یک سهم از جمله بیست و پنج سهم از جمله بیست و پنج سهم از مزرعه در آبد
2-سهم الارث خود از هفت آلاز [در برخی فرهنگ ها و منابع جستجو گردید، معنی آن را نیافتم به طوری که خبرگان محلی می‌گویند این اصطلاح در پاره‌ای از دهات مشهد به کار می‌رفته و هر آلاز برابر با ۱۲ ساعت آب و زمین که می‌توانسته است در مدار گردش آن آبیاری شود، بوده است] و یک دانگ و نیم از مزرعه برزش آباد.
3- همگی و تمامی موازی یک قطعه باغ میمی [باغ انگوری] واقع در مزرعه درابد.
4- همگی و تمامی دو ثلث از دارستان [درخت زار] واقع در روستای مذکور.
5- همگی و تمامی موازی یک قطعه باغ میمی در مزرعه جو فروش.
6- یک شبانه روز آب از قنات دیش دیش [با دیش دیش نیشابور فرق دارد].
7- همگی و تمامی موازی یک قطعه باغ میمی در کنار کال.
8- همگی و تمامی موازی نصف شایع کامل از کل یک باب حوالی منزل محل سکنای واقفی مزبور در محله خانقاه
9- سه باب دکان زرگری در بازار خوانچه سازان [خوانچه = طبق چوبی چهار گوش که در آن میوه و شیرینی یا چیز دیگر بگذارند و در روی سر از جایی به جای دیگر ببرند. در گذشته در مراسم عروسی استفاده می کردند] متصل به پایین پای مبارک حضرت رضا علیه السلام.
10- همگی و تمامی یک باب دکان در بازار مزبور.
11- همگی و تمامی موازی سه باب دکان علافی [مغازه گندم، جو، کاه، هیزم و زغال فروشی] و خرده فروشی [مقابل عمده فروشی – یعنی جایی که چیزهای خرد و ریز می فروشند] و مسگری در خیابان علیا.

منبع : سیمای وقف در خراسان تالیف عبدالرضا امیرشیبانی

هدف موقوفه فضل تلاش در جهت آموزش وقف به مردم می باشد امید است با انتشار مطالب این سایت گام مهمی در آموزش صحیح وقف به مردم در جامعه صورت پذیرد. به اینستاگرام این مجموعه مراجعه نمایید.