در این مقاله به بحث درباره نحوه نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه بر موقوفات می پردازیم.

سازمان اوقاف و امور خیریه سازمانی است که در سطح کلان احیا، حفظ و اداره موقوفات کشور و سایر موارد اختصاص یافته به امور خیریه و عام المنفعه و همچنین اداره و نظارت بر اماکن مذهبی، مساجد و بقاع متبرکه و نشر و گسترش معارف اسلامی و فرهنگ نیکوکاری وقف را برعهده دارد.
این سازمان در شهرستانها و استانهای کشور نیز از طریق اداره کل و ادارات شهرستان، اهداف فوق را پیگیری می‌کند.
وظایف سازمان اوقاف و امور خیریه مطابق ماده ۱ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه مصوبه 1363/10/2 به شرح ذیل است:

1-اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده یا مجهول التولیه است و موقوفات خاصه در صورتی که مصلحت وقف و بطون لاحقه و یا رفع اختلاف موقوف علیهم متوقف بر دخالت ولی فقیه باشد.
2-اداره امور اماکن مذهبی اسلامی که ترتیب خاصی برای اداره آنها داده نشده است.
3-اداره امور موسسات و انجمن‌های خیریه‌ای که از طرف دولت یا سایر مراجع ذیصلاح محول شده یا بشود.
4- اداره موسسات و انجمن‌های خیریه‌ای که به تشخیص دادستان محل فاقد مدیر باشند (تا تعیین تکلیف از طرف دادگاه) ضم امین در موسسات و انجمن‌های خیریه‌ای که به تشخیص دادستان محل، مدیرآن فاقد صلاحیت باشد (تا تعیین تکلیف از طرف دادگاه) و همچنین است در صورت نبودن ناظر یا عدم صلاحیت وی (در اموری که ناظر پیش‌بینی شده باشد).
5- انجام امور مربوط به گورستان های متروکه موقوفه ای که متولی معین ندارد و اتخاذ تصمیم لازم درباره آنها
6- اداره و نظارت بر اثلال باقیه، محبوسات، نذور صدقات و هر مال دیگری که غیر از عنوان وقف برای امور عام‌المنفعه و خیریه اختصاص یافته است.
7- تبلیغ و نشر معارف اسلامی

در حال حاضر دفاتر اسناد رسمی هنگام تنظیم وقف نامه از ادارات اوقاف استعلام می‌کنند و ادارات اوقاف نیز همکاری لازم را به عمل می‌آورند اما در رابطه با نحوه نظارت بر موقوفات موجود به صورت مستقیم و غیرمستقیم در مقررات اوقافی وظایفی تعریف شده است که برای رعایت اختصار به آن نمی پردازیم ،ولی برای اطلاع علاقمندان اشاره می کنیم که ماده ۱۰ قانون اختیارات و تشکیلات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه ثبت معاملات راجع به عین یا منافع موقوفات را موکول به موافقت سازمان اوقاف می داند یا قسمتی از ماده ۱۴ قانون فوق نیز یادآوری می‌کند که :
تحقیق در جمع خرج عوایدراجع به وقف و غیره با تحقیق اوقاف است که در موقوفات منصوص التولیه در صورتی که مظنه تعدی و تفریط متولی نباشد.

فارغ از میزان و کیفیت نظارت سازمان اوقاف بر موقوفات که در مقام قضاوت پیرامون آن نیستیم، باید گفت سازمان اوقاف نقش حامی را در اداره موقوفات تحت تولیت متولیان عهده دار بوده و تجربه ثابت نموده است اطلاعات موقوفاتی که به نحوی به ادارات اوقاف ارائه شده در طول زمان کمتر مورد تعدی و تجاوز قرار گرفته است.
البته اجرای قانون اصلاحات ارضی و تبدیل به احسن موقوفات که در راستای سیاست‌های دولت وقت انجام شده و موجب ورود خسارت به موقوفات گردیده بحث دیگری است هرچند به نظر می‌رسد این تجربه تلخ و ذهنیت منفی در بین مردم ایجاد نموده است.
اما باید گفت باز هم اراده و واقف در اداره موقوفه تعیین کننده می باشد و نگرانی های احتمالی برخی اشخاص از دخالت و همکاری اوفاق مبنای منطقی ندارد و بی‌تردید حمایت و نظارت سازمان اوقاف به عنوان نماینده ولی فقیه و بخشی از بدنه دولت در موقوفات همواره به صلاح وقف بوده و می باشد و تجربه تاریخی نیز در آمار موقوفات این امر را ثابت کرده است زیرا چه بسا متولیان که به تنهایی قادر به دفاع از موقوفات نیستند و نمی توانند در برخورد با متصرفین یا معترضین به حقوق وقف مقاومت کنند، ادارات اوقاف به عنوان بخشی از اراده عمومی و به واسطه ابزارهای قانونی که در اختیار دارند به راحتی با این پدیده ها مقابله می کنند.
البته تلاش همکاران اوقاف برای ایجاد اعتماد جهت ترغیب مردم برای مشارکت در امور خیریه و وقف باید همیشه مورد توجه قرار گیرد.

سازمان اوقاف و امور خیریه با توجه به اهداف و وظایف خود چشم انداز و سیاست‌های کلی خویش را برای رسیدن به آرمان هایش چنین ترسیم کرده است:
سند چشم انداز سازمان اوقاف و امور خیریه در افق ۱۴۰۴ شمسی با استعانت از درگاه ایزد متعال و با اتکال به قدرت لایزال الهی با نگاه آرمانی به حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در مسیر تحقق آرمان‌های حضرت امام رحمت الله علیه و رهنمودهای مقام معظم رهبری و ارزش های نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و در چارچوب چشم‌انداز کشور سازمان اوقاف و امور خیریه در پرتو عزم مسئولین و تلاش جمعی کارکنان در افق بیست ساله سازمانی است: « ارزش مدار، امانتدار، مردمی، عدالت محور ، کارآمد و پاسخگو ،حافظ و تعالی بخش سنت حسنه وقف و امور خیریه و توسعه دهنده نقش آن در زیرساخت‌های جامعه، اعتلا بخش و تعمیق دهنده نقش محوری بقاع متبرکه، مساجد و سایر اماکن مذهبی دست یافته به جایگاه واقعی و ممتاز در بین سازمان ها ونهادهای متولی در امور فرهنگی و اجتماعی جامعه.»
این سازمان در افق چشم انداز چنین ویژگی هایی خواهد داشت:

برخورداری از قابلیت جمع آوری طبقه بندی، مستندسازی، اجرایی کردن و نهادینه سازی تدابیر و رهنمودهای خاص مقام معظم رهبری در سازمان
دارای سامانه توانمند و اثربخش در شناسایی، احیا و اداره موقوفات و نظایر آن
برخوردار از قابلیت ترویج فرهنگ وقف، تاثیرگذاری بر نیات واقفین و متناسب سازی کارکرد وقت با نیازمندیهای جامعه
گسترش دهنده ظرفیت ها و کارکردهای فرهنگی علمی و اجتماعی بقاع متبرکه،مساجد و سایر اماکن مذهبی در جامعه
ترویج فرهنگ قرآنی معارف اسلامی سیره و سنت نبوی و ائمه اطهار
مشوق و توسعه دهنده مشارکت‌های مردمی در امور خیریه، بقاع متبرکه، مساجد و سایر اماکن مذهبی
برخوردار از سامانه هدایت و نظارت در موقوفات،بقاع متبرکه ،مساجد و اماکن مذهبی موسسات و بنیادهای خیریه کشور
دارای قابلیت مدیریت اقتصادی بر منابع موقوفات، بقاع متبرکه ،مساجد و سایر اماکن مذهبی و موسسات و بنیادهای خیریه کشور
دارای نیروی انسانی دین باور، ولایتمدار، متعهد، امین، بصیر، کارآمد و متخصص
برخوردار از مدیریت علمی، آینده نگر، کارآمد، مسئولیت‌پذیر، تحول‌آفرین، دارای سامانه های پیشرفته مدیریتی و اشراف اطلاعاتی
دارای بانک جامعه و گنجینه غنی اسناد و مدارک موقوفات، بقاع متبرکه، مساجد و سایر اماکن مذهبی و زمینه‌ساز بهره‌گیری مطالعاتی پژوهشی از آن
برخوردار از تعامل موثر و سازنده با سازمانهای داخلی و خارجی
اثر گذار در تحقق جامعه عدالت محور به عنوان حامی محرومان و نیازمندان جامعه.

منبع : پاسخنامه وقف تالیف روح الله بیدرام

هدف موقوفه فضل تلاش در جهت آموزش وقف به مردم می باشد امید است با انتشار مطالب این سایت گام مهمی در آموزش صحیح وقف به مردم در جامعه صورت پذیرد. به اینستاگرام این مجموعه مراجعه نمایید.