در ادامه مقاله جنبه اجتماعی وقف به بررسی درباره فقرزدایی از منظر وقف می پردازیم .

از متون اسلامی به خوبی روشن است که اسلام خواهان زدودن همه جوانب و زوایای فقر یا به تعبیری فقرزدایی از منظر وقف در اقتصاد جامعه و نیز به دنبال رفاه عمومی در حد معقول و مشروع است.
اسلام برای اجرای عدالت اجتماعی، تعدیل و توزیع ثروت و از بین بردن فقر در جامعه، قوانینی چون خمس زکات را وضع کرده و در عین حال ثروتمندان را به خیرات تشویق نموده تا به فقرا و تهیدستان کمک شود و اغنیا و مال داران را از جمع آوری و نگهداری ثروت برحذر داشته است.
قرآن کریم حرکت به سوی فقرزدایی و محور آسیب پذیری را کاری نیک و پسندیده معرفی کرده است:« و در اموال شان برای سائل و محروم حقی معین بود» .
هدف رسول خدا از وقف نخلستان به ویژه نخلستان قبا بر فقیران و نیز قصد امیرالمومنین علی علیه السلام از وقف مزرعه های آبی نیزر و بغیبغه و چاه بغیبغه و …. بر فقیران و در راه ماندگان و نیز موقوفه های دیگر امامان برای فقیران و استفاده عمومی، نمادی از فقرزدایی از منظر وقف در اسلام است.
موقوفه ها در تاریخ همواره برطرف کننده نیازهای ضروری های محروم مانند یتیمان، بیوه زنان، سالخوردگان ،آوارگان ، در راه ماندگان و بلا زدگان بوده‌اند.
سنت حسنه وقف یکی از مصادیق بارز احسان و غیره خواهی است که انسان با بهره گیری از تعالیم انبیا آن را از دیرباز بنیان نهاده و در صحنه حیات اجتماعی به ودیعت گذارده است.
روحیه تعاون اجتماعی و سبقت در خیرات در نهاد وقتف عینیت می یابد و به عمل واقف، مهر ابدیت می زند.
در وقف دو بعد خود دوستی ونوع دوستی انسان به منصه ظهور می رسد. یکی از هنرهای اسلامی به منظور نفوذ بیشتر کلامش در انسان استفاده از خود دوستی انسان (حب النفس) است که در آیات مختلف خطاب به انسان عنوان شده.
در وقف نیز از بعد خود دوستی انسان استفاده کرده و عضویت در این نهاد را راهی می داند که در آن نام انسان و مالکیت اموال و دارایی های او تا ابد تضمین می‌شود و در مواردی که مدنظر دارد عایدات آن به مصرف می‌رسد.
در بعد اجتماعی وقف همچون چتری بزرگ سایه خود را بر سر تمام نیازمندان و محرومان می گستراند و جامعه را از فقر که عامل بسیاری از مفاسد اجتماعی اخلاقی و و سستی در ارکان دینی است نجات می دهد و امکان همزیستی مسالمت آمیز را در محیطی مملو از اخوت و حسن ظن که زمینه‌ساز پیشرفت و تعالی جامعه خواهد شد فراهم می‌کند.
بسیاری از خدمات اجتماعی در گذشته از طریق موقوفات ارائه می شده است، کاروانسراها ربات ها، دارالایتام و …. اماکنی بودند که به شدت مورد نیاز جامعه سنتی بوده و واقفان با عنایت به این دسته از نیازهای اجتماعی اقدام به عمل وقت می کرده اند، حمایت از کودکان بی‌سرپرست، ایجاد مجتمع تربیتی در مناطق محروم کشور و …، از مهمترین کارکردهای اجتماعی وقف در جامعه است. بعد دوم اجتماعی نهاد وقف که از زیبایی بیشتری برخوردار می باشد، نوع دوستی غیر خواهی و مردم گرایی است. در این بعد بهترین روابط انسانی حاکم می گردد و دیوارهای تنگ فرد پرستی و بی تفاوتی نسبت به زندگی دیگران فرو می ریزد.
این به بعد وقف به قدری اهمیت دارد که به طرف مسلمانان محدود نمی‌شود و فقهایی همچون محقق حلی در کتاب «المختصر النافع» بهره‌مندی کافران ذمی را هم از موقوفات جایز دانسته و حتی وقف مال مسلمان را خواص کافر بلااشکال می‌داند.
در جامعه اسلامی همه در قبال دیگر همنوعان خود را مسئول دانسته و بهترین مردم نافع ترین آنها برای مردم معرفی شده است.
نکته ظریف اجتماعی که به اهمیت وقف می افزاید این است که چون بهره‌برداری کنندگان از منافع عایدات موقوفات مستقیماً با واقف روبرو نمی شود، باعث هیچگونه منت و تحقیری نخواهد شد و عزت افراد کاملا محفوظ مانده و محترم شمرده می‌شود.
قرآن هم در آیه ۲۷۱ سوره بقره با توجه به همین موضوع کمک مخفی به نیازمندان جامعه را افضل و ارجح دانسته و می فرماید:« إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ».
« در کشور ما اختصاص ۱۰ درصد بیمارستانهای بخش عمومی به بیمارستان‌های موقوفه از وسعت در این زمینه حکایت دارد.» شاید بتوان دهها مورد انسانی و اجتماعی دیگر را از این دست بر شمرد که در کشور ما و دیگر کشورهای اسلامی وجود داشته باشد.
«گفته می‌شود یکی از بزرگان ایران از راه قوچان عازم مشهد می گردد و در میان راه سرمای سختی موجب تلف شدن عده ای می شود او رقبه ای را برای خرید پوستین اختصاص می‌دهد که به زائران میان راه تحویل شود تا از سر ما آسیب نبیند.
کمک به خانواده زندانیان تهیه سلاح برای مجاهدین و حتی زیبا سازی شهرها از جمله مواردی است که موقوفاتی به آنها اختصاص داشته است می بینیم که بعد اجتماعی وقف که در آن غیر خواهی نهفته است، دامنه گسترده‌ای دارد و تنها به مسجد و حسینیه منحصر نمی شود، هرچند اهمیت این مکان های مقدس بر کسی پوشیده نیست.
علاوه بر تقویت این دو بعد در پر کردن خلا های اجتماعی نقش بسزایی خواهد داشت دولت باید جهت موقوفات را به سمت نیازهای ضروری جامعه هدایت کند و لزوم سرمایه‌گذاری را در بخش هایی که بودجه دولتی تکافو نمی‌کند خاطرنشان سازد.
پس می توان برجسته ترین جلوه های وقفی در توسعه اجتماعی را به شرح ذیل برشمرد:
1- حمایت لازم از تحقیقات و مطالعات مربوط به جنبه های اجتماعی در اندیشه اسلامی.
2- توجه به برخی طبقات اجتماعی مثل خانواده، زنان، جوانان، اطفال و افراد با نیازهای خاص.
3- وقف می تواند نقش مهمی در کنترل و حل بعضی مشکلات در زمینه ارزش های غیر اسلامی ایفا کند.
4- تهیه چهارچوب سازمانی و مالی مناسب برای توسعه جامعه محلی.
5- وقف تجربه گران سنگی در زمینه یکپارچگی و استحکام اجتماعی است. تجربه ای که باید نوسازی شده متناسب با زمان گردد.
6- وقف می تواند در عادی‌سازی نقش مهم اقلیت های غیر مسلمان در جوامع اسلامی زندگی میکنند موثر باشد.

منبع : مطلب فقرزدایی از منظر وقف از کتاب پاسخنامه وقف تالیف روح الله بیدرام

هدف موقوفه فضل تلاش در جهت آموزش وقف به مردم می باشد امید است با انتشار مطالب این سایت گام مهمی در آموزش صحیح وقف به مردم در جامعه صورت پذیرد. به اینستاگرام این مجموعه مراجعه نمایید.