در ادامه مقاله  احکام و آداب وقف به بحث درباره تعیین موقوف علیهم و وقف بر فرزندان می پردازیم.

1- وقف بر فرزندان

قال الصادق علیه السلام «تَصَدَّقَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِأَمْوَالٍ جَعَلَهَا وَقْفاً وَ كَانَ يُنْفِقُ مِنْهَا عَلَى أَضْيَافِهِ وَ أَوْقَفَهَا عَلَى فَاطِمَةَ»

امام صادق علیه السلام فرمودند پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بخشی از اموالش را در راه خدا وقف بر دخترشان فاطمه سلام الله علیها کردند.

حضرت علی علیه السلام «وَ إِنَّ الَّذِي لِبَنِي فَاطِمَةَ مِنْ صَدَقَةِ عَلِيٍّ ع مِثْلُ الَّذِي لِبَنِي عَلِيٍّ»

حضرت علی علیه السلام در وقفنامه خود که مقداری از اموالش را وقف بر فرزندانشان کردند نوشتند: بهره فرزندان من از حضرت فاطمه علیها السلام مانند بهره سایر فرزندان من (از سایر همسرانم) می باشد.

نکته ها:

1- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بخشی از اموال خود را وقف بر دخترشان فاطمه علیها السلام کردند و این نشان می دهد که یکی از جهات وقف، وقف بر اولاد است.

2- بهتر است واقف بین فرزندان خود تبعیض قائل نشود و همه فرزندانش را (چه از یک همسر باشند یا از چند همسر) جزء موقوف علیهم قرار دهد، همانگونه که حضرت علی علیه السلام بین فرزندانش فرقی قائل نشدند و بهره همه فرزندانشان را از موقوفات یکسان قرار دادند.

3- وقف بر اولاد از نوع وقف خاص است و احکام و شروطی دارد که به برخی از این موارد اشاره می شود:

موقوف علیه، موجود باشد؛ یعنی تمام افراد موقو فعلیه یا بعضی از آ نها باید در زمان وقف موجود بوده و وقف متصل به آ نها شود. لذا اگر واقف مالی را تحت عنوان مثلاً خادمین قدس رضوی وقف کند، چون افرادی الآن با این عنوان وجود دارند، وقف صحیح است و کسانی که بعداً به لباس خادمی حرم ملبس شوند نیز جزء موقوف علیهم به حساب می آیند.
موقوف علیه، معین باشد. بنابراین اگر موقوف علیه را اصلاً مشخص نکند یا بگوید من این مال را وقف یکی از اولادم کردم، و او را معین نکند، وقف باطل است.

اگر مسلمانی اموال خود را وقف فقرا به صورت مطلق کند، موقوف فقط به مسلمان می رسد و شامل فقیر غیر مسلمان نمی شود.
اگر واقف، موقوف علیه را با عنوان مسلمین ذکر کند، تمام مذاهب اهل سنت و تشیع (غیر از فرقی که در حکم کافرند) در موقوف شریک اند. ولی اگر با عنوان مؤمنین ذکر کند، فقط شیعیان اثنی عشری، موقوف علیه آن خواهند بود.

4- وقف بر اولاد احکامی دارد که به برخی از آنان اشاره می شود:

به قول مشهور، اگر شخصى مالى را بر كسانى كه به طور غالب منقرض مى شوند، وقف كند و چگونگى مصرف آن را مشخص نكند- مانند وقف بر یك یا چند طبقه از فرزندانش- وقف صحیح است، لیكن پس از انقراض موقوفعلیهم، در این كه مال وقف شده به وارثان واقف بر مى گردد یا به وارثان موقو فعلیهم و یا در امور خیریّه صرف مى شود، اختلاف است. قول نخست، به مشهور نسبت داده شده است . یعنی مال وقف شده به وارثان وقف برمی گردد.

ولی اگر آن را بر افرادی خاص که غالباً و عادتاً منقرض نم یشوند؛ مثل نسل خود ،نسل به نسل وقف کند و موقوف علیهم بعد از مدتی اتفاقاً منقرض شوند، وقف صحیح است و بعد از انقراض نسل او، موقوف به فقرا و مساکین یا به
متعلمین یا مساجد و مشاهد خواهد رسید.

اگر ملکی را بر اولاد ذکورش نسلاً بعد نسل وقف کرده است، فقط اولاد ذکور حق استفاده دارند و اولاد دختر حقی در آن ندارند.

اگر واقف، مالی را برای منسوبین به شخصی وقف نمود، تمام افرادی که از طریق پدر به آن شخص می رسند، موقوف علیه خواهند بود؛ خواه مذکر، یا مؤنث.
لذا اگر وقف بر سادات کرده است، سید کسی است که از طرف پدر منتسب باشد و انتساب از طرف مادر کافی نیست.

وقف در صورتى صحیح است كه مال وقف را به تصرّف كسى كه براى او وقف شده یا وكیل، یا ولىّ او بدهند ولى اگر چیزى را بر اولاد صغیر خود وقف كند و به قصد این كه آن چیز ملك آنان شود، از طرف آنان نگهدارى نماید وقف صحیح
است.

سؤال: زمینى وقف بر اولاد ذكور است، آیا موقوف علیهم مى توانند آن زمین موقوفه را با زمین دیگرى كه ملکى است معاوضه نمایند، چون كه این زمین نافع تر و امكان استفاده و بهره بردارى از آن براى موقوف علیهم بیشتر است؟
جواب: در فرض بالا تبدیل جایز نیست و اگر معامله كنند معامله باطل خواهد بود، مگر در مواردى كه موقوفه از انتفاع ساقط شود و به درد موقوف علیهم نخورد و یا مایه اختلاف و نزاع شدید گردد و ناچار شویم براى رفع اختلاف آن را
تبدیل یا تقسیم كنیم.

سؤال: نظر مبارك شما در مورد موقوفه اولاد چیست؟ آیا اولاد م ىتوانند آن ملك را مجدّداً براى بعضى امور خیریّه وقف كنند؟
جواب: وقف مجدّد جایز نیست.

اگر ملکی را بر افراد معیّنى؛ مثلاً بر اولاد خود وقف نماید، چنانچه در آن ملك زراعت و درختكارى كنند و از آن چیزى به دست آورند و از مخارج سال آنان زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهند.

متولی وقف همان کسی است که در وقفنامه ذکر شده است و اگر متولی خاصی برای آن تعیین نشده است، تولیت اوقاف بدون متولی با حاکم شرع است.

منبع : وقف از منظر آیات و روایات – علی اکبر تقی زاده

هدف موقوفه فضل تلاش در جهت آموزش وقف به مردم می باشد امید است با انتشار مطالب این سایت گام مهمی در آموزش صحیح وقف به مردم در جامعه صورت پذیرد. به اینستاگرام این مجموعه مراجعه نمایید.