در ادامه مقاله احکام و آداب وقف به بحث در خصوص موضوع عدم جواز بازگشت می پردازیم.

  عبدالله بن سنان قال : سألت أبا عبد الله عليه‌السلام عن الرجل يتصدّق بالصدقة ثمّ يعود في صدقته ؟ فقال : قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله : إنّما مثل الذي يتصدّق بالصدقة ثمّ يعود فيها مثل الذي يقيء ثمّ يعود في قيئه.

عبدالله بن سنان م یگوید از امام صادق علیه السلام پرسیدم: شخصی صدق های داده، ولی بعد پشیمان شده و تصمیم دارد آن را به خودش برگرداند آیا این کار جایز است؟ حضرت فرمودند: مَثَل چنین کسی مَثَل کسی است که غذایی را پَس م یآورد و سپَس آن را دوباره می خورد.

امام باقر علیه السلام أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الصَّدَقَةِ يَجْعَلُهَا الرَّجُلُ‌[3] لِلَّهِ مَبْتُولَةً[4] هَلْ لَهُ أَنْ يَرْجِعَ فِيهَا قَالَ إِذَا جَعَلَهَا لِلَّهِ فَهِيَ لِلْمَسَاكِينِ وَ أَبْنَاءِ السَّبِيلِ وَ لَيْسَ لَهُ أَنْ يَرْجِعَ فِيهَا.

از امام باقر علیه السلام پرسیده شد : که شخصی مالی را در راه خداوند وقف کرده است آیا حق بازگشت دارد ؟ امام علیه السلام فرمودند: اگر آن را برای خدا وقف کرده است، متعلق به نیازمندان و در راه ماندگان می باشد و واقف حق بازگشت ندارد .

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ: مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ ثُمَّ رُدَّتْ عَلَيْهِ فَلْيُعِدْهَا وَ لَا يَأْكُلْهَا لِأَنَّهُ لَا شَرِيكَ لِلَّهِ فِي شَيْ‌ءٍ مِمَّا يَجْعَلُ لَهُ إِنَّمَا هِيَ بِمَنْزِلَةِ الْعَتَاقَةِ لَا يَصْلُحُ رَدُّهَا بَعْدَ مَا تُعْتَقُ‌.

امام صادق علیه السلام از امام باقر علیه السلام نقل می کند که آن حضرت فرمودند: کسی که صدقه ای بدهد، سپس به او بازگردانده شود، نباید آن را بپذیرد و باید آن را به مورد صدقه برگرداند. زیرا صدقه مال خداست و هیچ کس در
آنچه به خاطر خدا قرار داده شده است شریک خدا نیست. صدقه دادن مثل آزاد کردن برده است. همانگونه که برگرداندن برده بعد از آزادسازی او روا نیست، برگرداندن صدقه به مِلک خود نیز بعد از صدقه دادن روا نیست.

نکته ها:

1- بر اساس این روایت، واقف بعد از وقف نمی تواند از وقف برگردد.

2- تمامی فقها وقف را از عقود لازم م یدانند. لذا همین که واقف، با وجود شرایط وقف، مالی را وقف کند حق بازگشت به آن را ندارد.

3-زشتی این عمل مثل زشتی شخصی است که آ نچه را پَس آورده دوباره بخورد. چطور این عمل چِندِش آور و مورد انزجار هر شخصی است. برگرداندن موقوفه به خود نیز باید مورد انزجار شخص باشد.

4- همانگونه که قبلاً بیان شد وقف از مصادیق بارز صدقه است، لذا روایت اول و سوم شامل مطلق صدقه ها از جمله وقف می شود.

5- ذکر چند فتوا

سؤال: شخصى به علت ناراحتى از فرزندان خود و به جهت محروم كردن آنها بدون رضایت قلبى، خانه مسكونى خود را وقف كرده است و در محضر هم ثبت كرده است و بعد از مدتى پشیمان شده و مدت ده سال به مقتضاى وقف عمل
نكرده است و اكنون فوت كرده و ورّاث هم به این خانه احتیاج دارند، آیا چنین وقفى صحیح است و عمل به آن لازم است؟

جواب: چنانچه شرایط صحت وقف وجود داشته، صحیح است. و ورّاث نم ىتوانند به صرف احتیاج آن را به هم بزنند و رضایت قلبى چیزى نیست كه مشاهده شود. همینطور كه پشیمانى نقشى ندارد.

سؤال: شخصى از فرزند خود عصبانى شده و منزل خود را وقف كرده و تولیت آن را مادا مالعمر با خودش قرار داده است مشروط بر اینك‌ه تا زنده است خودش در منزل سكونت داشته باشد و بعد از فوت وى درآمد منزل به مصرف روضه خوانى برسد و فعلاً كه مدتى گذشته، پشیمان شده است، آیا مى تواند وقف را به هم بزند؟
جواب: در فرض سؤال كه منزل را وقف كرده و خود او متولى است، وقف محقق شده و نمى تواند آن را به هم بزند و عصبانیت اگر به حدى نباشد كه از شخص سلب اختیار كند مضرّ نیست و نیز استثناء منافع وقف تامدت معین یا مادام العمر واقف، موجب بطلان وقف نمى شود.

سؤال: چنانچه شخصى به علّت نافرمانى فرزندانش، زمین خانه مسكونى خویش را بدون اجراى صیغه و رضایت قلبى وقف نموده باشد تا ایشان را از ارث محروم نماید، سپس محضرى نموده و تولیت آن را مادا مالعمر به خود اختصاص
داده و بعد از مدّتى پشیمان گشته است و به مدّت ده سال عمل به مقتضاى وقف هم نكرده است و اكنون فوت نموده است، ورّاث هم احتیاج مبرمى به این ملك دارند، آیا چنین وقفى صحیح است؟

جواب: وقف مزبور ظاهراً صحیح است و باید به آن عمل شود و پشیمانى مزبور فایده اى ندارد.

سؤال: این جانب در حالت عصبانیت ناشى از درگیرى فرزندانم، خانه ی مسكونى ام را با اجراى صیغۀ وقف و صدور سند به نام اوقاف وقف نمودم و بعد از مدّتى پشیمان شدم، آیا این وقف صحیح است؟
جواب: اگر قبض معتبر در وقف حاصل شده است، وقف تمام است و به ملك شما باقى نیست.

منبع : وقف از منظر آیات و روایات – علی اکبر تقی زاده

هدف موقوفه فضل تلاش در جهت آموزش وقف به مردم می باشد امید است با انتشار مطالب این سایت گام مهمی در آموزش صحیح وقف به مردم در جامعه صورت پذیرد. به اینستاگرام این مجموعه مراجعه نمایید.